TS HUỲNH THANH ĐIỀN
Vào rạng sáng 22/6/2025, thế giới rúng động trước thông tin Mỹ thực hiện chiến dịch không kích quy mô nhằm vào ba cơ sở hạt nhân trọng yếu của Iran – Fordow, Natanz và Isfahan. Dù được tuyên bố là một hành động “giới hạn và chính xác” nhằm ngăn chặn khả năng Iran đạt được vũ khí hạt nhân, đây rõ ràng là bước leo thang nghiêm trọng, đẩy Trung Đông tiến sát mép vực xung đột toàn diện. Khi bom rơi xuống Iran, không chỉ Tehran gánh chịu hậu quả, cả thế giới đang chứng kiến những chấn động địa chính trị, kinh tế và an ninh lan rộng theo hiệu ứng dây chuyền.
Trên thực tế, căng thẳng Mỹ – Iran vốn âm ỉ suốt nhiều năm qua, đặc biệt sau khi Washington rút khỏi thỏa thuận hạt nhân JCPOA và áp đặt cấm vận khắc nghiệt. Iran trong thời gian gần đây liên tục tăng tốc làm giàu uranium, còn Mỹ và Israel coi đây là “giới hạn đỏ” không thể vượt qua. Vì thế, cuộc không kích lần này không chỉ là hành động quân sự, nó là lời tuyên bố chính thức rằng: Mỹ sẵn sàng dùng sức mạnh để duy trì trật tự hạt nhân mà họ đặt ra. Nhưng trong một thế giới đang phân cực, liệu trật tự ấy còn được mặc định như trước?
Hành động của Mỹ ngay lập tức bị Iran lên án là “hành động chiến tranh”, với cam kết “sẽ đáp trả bằng tất cả lựa chọn có thể”. Trong khi đó, Israel ca ngợi chiến dịch là “cú đánh mang tính quyết định”, còn các nước như Nga, Trung Quốc và nhiều quốc gia Trung Đông bày tỏ lo ngại sâu sắc về nguy cơ leo thang xung đột khu vực. Điểm đáng chú ý là Mỹ tuyên bố không nhằm vào thay đổi chế độ hay dân thường, nhưng cuộc tấn công này đã vô tình phá vỡ mọi nỗ lực đối thoại, khiến cánh cửa đàm phán JCPOA vốn đã mong manh, gần như khép lại hoàn toàn.
Nhìn rộng ra, phần còn lại của thế giới sẽ không đứng ngoài cơn địa chấn này. Trước hết là về kinh tế: giá dầu thô đã bật tăng mạnh, vượt ngưỡng 105 USD/thùng chỉ vài giờ sau vụ không kích, do lo ngại Iran sẽ đóng eo biển Hormuz, tuyến vận tải dầu huyết mạch chiếm 1/3 sản lượng dầu toàn cầu. Các quốc gia nhập khẩu năng lượng như Việt Nam, Philippines, Bangladesh, Thổ Nhĩ Kỳ… sẽ chịu tác động kép: chi phí nhiên liệu tăng cao, lạm phát gia tăng, chuỗi cung ứng gián đoạn. Với các nước đang cố gắng phục hồi sau dịch và khủng hoảng Ukraine, đây là một đòn đau.
Về tài chính, tâm lý rủi ro trỗi dậy khiến thị trường chứng khoán toàn cầu đỏ lửa. Dòng vốn có xu hướng rút khỏi các thị trường mới nổi để quay về các tài sản an toàn như USD và vàng. Các ngân hàng trung ương vốn đã thận trọn, nay buộc phải tính đến kịch bản tăng lãi suất trở lại để kiểm soát lạm phát nhập khẩu. Với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, rủi ro logistics và chi phí bảo hiểm vận tải hàng hải qua Trung Đông đang trở thành bài toán cấp bách.
Trên phương diện địa chính trị, chiến dịch của Mỹ làm sâu sắc thêm sự phân cực toàn cầu. Trong khi các đồng minh thân cận của Washington ủng hộ quyết định “bảo vệ an ninh khu vực”, thì Nga và Trung Quốc lên án đây là hành động đơn phương, phá vỡ luật lệ quốc tế và kích hoạt vòng xoáy bất ổn mới. Khả năng hình thành một “liên minh phương Đông” chống lại ảnh hưởng phương Tây càng rõ nét, đặc biệt khi các nước đang phát triển ngày càng hoài nghi về sự công bằng trong trật tự toàn cầu hiện nay.
Ở một góc nhìn khác, sự kiện này cũng là hồi chuông cảnh tỉnh cho thế giới về tính mong manh của ổn định toàn cầu. Khi một mối xung đột khu vực có thể ngay lập tức ảnh hưởng đến giá dầu, giá lương thực, dòng vốn và hòa bình toàn cầu, thì các nước trung lập như Việt Nam cần nhanh chóng củng cố năng lực tự cường chiến lược. Điều này không chỉ là câu chuyện về dự trữ năng lượng hay kiểm soát lạm phát, mà còn là cơ hội để tái định vị mình như một đối tác trung gian, góp phần giữ gìn hòa bình, thúc đẩy đối thoại trong bối cảnh địa chính trị ngày càng chia rẽ.
Mỹ ném bom Iran là phép thử nghiệt ngã đối với trật tự thế giới sau đại dịch và khủng hoảng Ukraine. Nó phản ánh rõ nét sự chuyển dịch từ thế giới đa phương sang một kỷ nguyên nơi quyền lực cứng, vũ khí và răn đe quân sự một lần nữa lên ngôi. Và trong khi Tehran tính toán bước đi kế tiếp, cả thế giới đang phải trả giá cho một cuộc chiến mà không ai tuyên bố chính thức, nhưng mọi người đều bị kéo vào.
