Ra đời năm 1911, The Principles of Scientific Management của Frederick Winslow Taylor đánh dấu bước ngoặt lớn trong lịch sử tư duy quản trị. Tác phẩm xuất hiện khi nền công nghiệp Mỹ đang đối mặt với tình trạng năng suất thấp, lãng phí lao động và mâu thuẫn gay gắt giữa chủ và thợ. Taylor nhìn thấy một nghịch lý: máy móc và công nghệ tiến bộ vượt bậc, nhưng con người, yếu tố trung tâm của sản xuất lại làm việc thiếu hiệu quả. Ông gọi đó là “sự lãng phí lớn nhất của quốc gia” – lãng phí năng lực con người do quản lý kém.
Khác với cách nhìn duy ý chí thời bấy giờ, Taylor đặt vấn đề quản trị trong một khuôn khổ khoa học. Ông cho rằng mục tiêu tối thượng của quản trị không phải là bóc lột sức lao động để tối đa hóa lợi nhuận, mà là tối đa hóa thịnh vượng cho cả người chủ và người lao động. Theo Taylor, khi năng suất được tổ chức hợp lý, người lao động có thể nhận lương cao hơn, còn doanh nghiệp đạt chi phí thấp hơn – một trạng thái “đôi bên cùng thịnh vượng” (mutual prosperity).
Thứ nhất, phát triển một khoa học cho từng công việc, thay thế cách làm dựa trên kinh nghiệm cá nhân bằng các tiêu chuẩn được đo lường và phân tích cẩn trọng.
Thứ hai, tuyển chọn và huấn luyện người lao động một cách khoa học, bảo đảm mỗi người được làm công việc phù hợp với khả năng tự nhiên của họ.
Thứ ba, tăng cường hợp tác giữa quản lý và công nhân, hướng tới thực hiện thống nhất theo nguyên tắc khoa học thay vì đối kháng.
Và cuối cùng, phân chia công việc và trách nhiệm một cách hợp lý, để người quản lý đảm nhiệm công tác hoạch định – còn người lao động tập trung vào thực thi.
Thí nghiệm nổi tiếng nhất minh chứng cho các nguyên lý này là câu chuyện người bốc sắt ở Bethlehem Steel. Trước đó, mỗi công nhân chỉ khuân được khoảng 12,5 tấn sắt mỗi ngày. Khi Taylor áp dụng quản trị khoa học – chọn đúng người, thiết kế nhịp nghỉ hợp lý, và thưởng theo năng suất – năng suất tăng lên tới 47 tấn/ngày, còn thu nhập công nhân tăng 60%. Nghiên cứu này cho thấy: hiệu quả và nhân văn không mâu thuẫn, mà có thể song hành khi tổ chức công việc dựa trên cơ sở khoa học.
Taylor cũng phê phán sâu sắc ba nguyên nhân cản trở năng suất: (1) quan niệm sai lầm rằng làm nhanh sẽ gây thất nghiệp; (2) hệ thống quản lý cảm tính, thiếu dữ liệu và tiêu chuẩn; (3) thói quen làm việc theo “rule of thumb”, dựa vào kinh nghiệm truyền miệng. Ông tin rằng chỉ khi thay thế trực giác bằng quy trình đo lường, tức “hệ thống thay cho con người”, nền sản xuất mới đạt được hiệu quả bền vững.
Mặc dù về sau Taylor bị chỉ trích vì xu hướng “cơ giới hóa con người”, nhưng không thể phủ nhận rằng ông đã đặt nền móng cho khoa học quản trị hiện đại. Các tư tưởng của ông ảnh hưởng sâu rộng tới Henry Gantt, Henri Fayol, Fordism và cả tư duy quản trị tinh gọn (Lean Management) sau này. Hơn một thế kỷ trôi qua, thông điệp của Taylor vẫn còn nguyên giá trị:
“Trong quá khứ, con người là trung tâm; trong tương lai, hệ thống phải là trung tâm.”
Tư tưởng ấy không làm mất đi vai trò của con người, mà nhấn mạnh rằng chỉ trong một hệ thống được tổ chức khoa học, con người mới có thể phát huy hết năng lực sáng tạo của mình. Và đó chính là giá trị bền vững nhất của The Principles of Scientific Management – tác phẩm đã khai sinh ra thời đại của quản trị bằng tri thức, kỷ luật và hợp tác khoa học.
Đọc sách:
Frederick Winslow Taylor. (1911). The Principles of Scientific Management. Zenodo. https://doi.org/10.5281/zenodo.17361374
