"Với môi trường đầu tư thông thoáng và hấp dẫn, những năm gần đây, Bình Dương là một trong số những tỉnh, thành dẫn đầu cả nước về thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài. Các doanh nghiệp đến với Bình Dương tạo ra 'cơn khát' lao động rất lớn, thu hút mạnh mẽ người dân đến làm việc, lập nghiệp hơn 10 năm qua", TS Huỳnh Thanh Điền, giảng viên Đại học Nguyễn Tất Thành, TP.HCM, nói về sức hấp dẫn của thị trường lao động tại Bình Dương.

Cũng trong 10 năm trở lại, tỷ lệ đô thị hóa tại Bình Dương tăng vượt tỷ lệ dân số. Người lao động nhập cư đã góp phần vào việc chuyển dịch cơ cấu lao động của tỉnh và cơ cấu kinh tế cũng thay đổi thành công nghiệp - dịch vụ - nông nghiệp. Song, sự chuyển đổi này đòi hỏi Bình Dương cần có một chiến lược dài hơi hơn để thích ứng, kiểm soát nhiều vấn đề phát sinh.

Nguồn lao động dồi dào

Theo TS Huỳnh Thanh Điền, tại các tỉnh công nghiệp lớn như Đồng Nai, Bắc Ninh và Bình Dương đang có tỷ lệ dân nhập cư cao gấp 5 lần tỷ lệ di cư. Ở Bình Dương, tỷ lệ nhập cư lớn hơn di cư lên đến 204%.

Địa phương này xếp vị trí thứ 6/63 tỉnh, thành về danh sách các địa phương có lượng lớn người bày tỏ nguyện vọng nhập cư. Những người nhập cư này cho biết họ chọn Đồng Nai hay Bình Dương bởi đây là các "thủ phủ" công nghiệp trên toàn quốc.

"Lực lượng lao động tại chỗ của Bình Dương gần như không có. Nguồn lao động hầu hết đến từ miền Tây, miền Trung, do nơi đây có nhiều nhà máy, tạo được nhiều việc làm. Bên cạnh đó, chi phí sinh hoạt, nhà trọ ở Bình Dương thấp hơn nhiều so với TP.HCM", chuyên gia phân tích.

Theo TS Điền, nếu ở TP.HCM, công nhân có lương tháng 7-10 triệu đồng sẽ rất khó khăn khi phải xoay sở giữa nhiều khoản ăn uống, đi lại, nhà ở thì ở Bình Dương có chi phí phù hợp hơn với lao động phổ thông, công nhân. Bên cạnh đó, với vị trí địa lý thuận lợi, đóng vai trò trạm trung chuyển giữa các đô thị lớn của Đông Nam Bộ cũng là nguyên nhân khiến Bình Dương trở thành “nam châm” thu hút người nhập cư.

Bình Dương có 29 khu công nghiệp được phân bố ở nhiều khu vực, thu hút người lao động từ các địa phương đến làm việc. Ảnh: Quỳnh Danh.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp tại Bình Dương đang bước sang giai đoạn chuyển đổi và không còn cần quá nhiều lực lượng lao động phổ thông, ông Điền cho rằng người lao động cần có định hướng mới để thích ứng với sự thay đổi này.

Thu nhập bình quân đầu người cao nhất nước

Đến nay, Bình Dương cũng là tỉnh đầu tiên không còn hộ nghèo theo tiêu chí quốc gia. Bình Dương cũng là địa phương có thu nhập bình quân đầu người cao nhất cả nước năm 2021 với 7,12 triệu đồng/người/tháng và là địa phương có thu nhập bình quân người lao động cao thứ hai cả nước trong quý II/2022 với 8,9 triệu đồng/người/tháng.

Chuyên gia Bùi Duy Hoàng, Trung tâm Nghiên cứu kinh tế miền Nam, nhận định một trong những điểm nổi bật của Bình Dương đó là thu hút vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Trong 6 tháng đầu năm, thu hút đầu tư nước ngoài 2,527 tỷ USD (đạt 140% kế hoạch, tăng 91% so với cùng kỳ 2021). Lũy kế đến nay, toàn tỉnh có 4.053 dự án có vốn đầu tư nước ngoài với tổng vốn đăng ký 39,56 tỷ USD.

Việc tăng trưởng kinh tế ở mức cao trong nhiều năm liên tục cũng đưa GRDP bình quân đầu người của Bình Dương đạt gần 7.000 USD/người/năm hiện nay, thuộc vào nhóm 3 địa phương dẫn đầu cả nước.

Tuy nhiên, thách thức lớn cho Bình Dương đó là bẫy thu nhập trung bình đến sớm hơn các tỉnh thành khác, khi mà những lợi thế cạnh tranh trước đây của tỉnh này không còn.

Để vượt qua bẫy thu nhập trung bình, Bình Dương cần giảm các nhà máy thâm dụng lao động, thu hút các nhà máy ứng dụng khoa học công nghệ để tăng năng suất lao động, qua đó tăng thu nhập và đời sống của người dân...

"Mặt khác, nếu Bình Dương muốn tiếp tục vươn xa và hội nhập đòi hỏi phải có hướng đi mới, chiến lược mới chuyển mình từ công nghiệp thâm dụng lao động sang công nghiệp chế tạo sáng tạo, hình thành đô thị thông minh và kinh tế tri thức, quản trị công hiện đại, chính quyền điện tử, dịch vụ công tiện ích", theo chuyên gia.

Thách thức kéo theo

Với lượng lao động nhập cư cao, đô thị hóa nhanh đã đem lại cho Bình Dương nhiều thuận lợi phát triển. Tuy nhiên, gia tăng dân số với tốc độ cao cũng đặt cho chính quyền tỉnh nhiều vấn đề nan giải như giải quyết việc làm, nhà ở, an ninh trật tự, an sinh xã hội.

Theo TS Huỳnh Thanh Điền, trước đây, khi Bình Dương thu hút đầu tư, tỉnh chưa có sự tính toán đầy đủ. Điều này dẫn đến sự hình thành khu dân cư tự phát, các khu nhà trọ mọc lên khắp nơi, thiếu định hướng.

"Nguyên tắc quy hoạch kinh tế - xã hội là quy hoạch công nghiệp trước, sau đó quy hoạch hạ tầng phục vụ dân sinh", TS Điền nói.

Bình Dương có nhu cầu nhà ở xã hội lớn để giải quyết nơi cư trú ổn định cho người lao động tại địa phương. Trong hình là nhà ở xã hội Becamex Định Hòa (TP Thủ Dầu Một). Ảnh: Quỳnh Danh.

Theo chuyên gia, để kiểm soát các vấn đề này, Bình Dương cần đảm bảo hạ tầng quy hoạch các khu công nghiệp khi thu hút lực lượng lao động đến và làm việc tại địa phương. Ví dụ quy hoạch khu nhà ở cần có khu nhà ở cho chuyên gia riêng, khu vực dân cư dành cho lao động sinh sống riêng phù hợp mức sống họ.

Các chủ doanh nghiệp quan tâm việc xây dựng chính sách đảm bảo đời sống, thu nhập, sinh hoạt cho công nhân đồng thời phát triển những chương trình, thiết chế văn hóa để lực lượng này tham gia.

Mặt khác, là một tỉnh đặc thù về công nghiệp (chiếm cơ cấu tỷ lệ 72%) với nhiều khu, cụm công nghiệp, khu dân cư và đô thị, Bình Dương có mức độ tập trung lượng lớn các dòng tiền, tài sản có giá trị và cũng là nơi tập trung nhu cầu kinh doanh, lôi kéo đối tượng hình sự đến ẩn náu, lẩn trốn và hoạt động phạm tội.

PGS. TS Hà Trọng Thà, Đại học An ninh Nhân dân, nhìn nhận thời gian tới, công nhân trên địa bàn tỉnh Bình Dương sẽ tiếp tục tăng và đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế, xã hội của tỉnh.

"Việc bảo đảm an ninh công nhân là vấn đề không thể xem nhẹ trên địa bàn tỉnh Bình Dương", PGS Hà Trọng Thà nói.

Ông Thà nhìn nhận công nhân tại Bình Dương đến từ nhiều vùng, miền khác nhau, trình độ còn thấp. Bên cạnh đó, đời sống vật chất, tinh thần của công nhân còn gặp nhiều khó khăn; nhận thức chính trị, pháp luật còn hạn chế; nơi cư trú khá phức tạp về an ninh, trật tự.

Để giải quyết tốt công tác quản lý Nhà nước về an ninh, trật tự góp phần bảo đảm an ninh công nhân ở tỉnh Bình Dương, vị phó giáo sư cho rằng việc tuyên truyền pháp luật cho công nhân phải được thực hiện xuyên suốt.

Đời sống một số người lao động, công nhân tại Bình Dương vẫn còn khó khăn. Ảnh: Phạm Ngôn.

"Nội dung nên tập trung và các quy định pháp luật liên quan đến quyền lợi, trách nhiệm, cách thức bảo vệ quyền lợi cho công nhân", ông Thà lưu ý và cho rằng khi người lao động nắm được các vấn đề này sẽ hạn chế được tình trạng tranh chấp lao động trái pháp luật.

Bên cạnh đó, Bình Dương cũng cần tuyên truyền, hướng dẫn người lao động tiếp cận các luật an ninh mạng, luật cư trú, quy trình thủ tục về tạm trú, tạm vắng, chuyển khẩu, nhập khẩu cho công nhân; hướng dẫn công nhân tố giác tội phạm, góp phần bảo đảm an ninh công nhân nói riêng và an ninh trật tự trên địa bàn nói chung.