TS HUỲNH THANH ĐIỀN
Các cuộc xung đột lớn ngày nay không chỉ là mâu thuẫn tức thời, chúng xuất phát từ nhiều tầng vấn đề đã tích tụ từ trước chưa được giải quyết, từ tranh chấp lãnh thổ, bất công lịch sử, chia rẽ sắc tộc – tôn giáo đến cạnh tranh quyền lực giữa các cường quốc. Khi nguyên nhân gốc rễ không được giải quyết công bằng, chiến tranh chỉ là sự lặp lại của những vết thương chưa lành. Để xây dựng hòa bình bền vững, nên cần phát huy vai trò của Hội đồng Hòa bình Thế giới trong việc kết nối các cuộc đàm phán nhằm hàn gắn vết thương.
Trong thời đại toàn cầu hóa, nơi con người kỳ vọng vào hòa bình và hợp tác, những xung đột lớn như cuộc chiến giữa Nga và Ukraine, căng thẳng giữa Ấn Độ và Pakistan tại Kashmir, hay tranh chấp đẫm máu ở Dải Gaza vẫn liên tục nổ ra và leo thang. Mỗi cuộc chiến mang màu sắc lịch sử và bối cảnh riêng biệt, nhưng nếu nhìn sâu vào bản chất, có thể nhận thấy những mẫu số chung, những nguồn cơn sâu xa đã và đang thổi bùng ngọn lửa chiến tranh.
Vết thương chưa lành:
Trước hết, tranh chấp lãnh thổ và định nghĩa về chủ quyền là nguyên nhân phổ biến và mang tính xuyên suốt trong phần lớn các xung đột hiện đại. Cuộc chiến tại Ukraine bắt nguồn từ việc Nga sáp nhập bán đảo Crimea năm 2014, và sau đó là việc hỗ trợ lực lượng ly khai ở miền Đông Ukraine, những hành động mà Nga cho rằng xuất phát từ lịch sử, văn hóa và an ninh, nhưng lại bị Ukraine và phương Tây xem là xâm lược. Tương tự, vùng Kashmir từ lâu đã là điểm nóng giữa Ấn Độ và Pakistan, hai quốc gia đều tuyên bố chủ quyền trọn vẹn với vùng đất này và đã nhiều lần đưa nhau ra chiến trường. Ở Trung Đông, câu chuyện về Dải Gaza và vùng đất Palestine phản ánh cuộc giằng co kéo dài nhiều thập kỷ giữa người Palestine và Israel, không chỉ về quyền kiểm soát lãnh thổ mà còn là cuộc chiến sinh tồn của một dân tộc chưa có nhà nước độc lập.
Đằng sau những tranh chấp đó là những vết thương lịch sử và sự bất công chưa được hàn gắn. Nhiều cuộc chiến không đơn thuần xuất phát từ mâu thuẫn chính trị hiện thời, mà là kết tinh của những ký ức tập thể đau thương, những bất bình đẳng về sắc tộc và tôn giáo kéo dài qua nhiều thế hệ. Người Palestine mang trong mình nỗi đau của “Nakba” – ngày thảm họa năm 1948 khi hàng trăm ngàn người buộc phải rời bỏ quê hương, và cho đến nay vẫn chưa có cơ hội trở về. Tại Kashmir, nhiều cộng đồng Hồi giáo cảm thấy bị lãng quên trong một hệ thống chính trị do người Hindu kiểm soát, dẫn đến tình trạng nổi dậy và bị đàn áp triền miên. Còn ở Ukraine, người dân tại miền Đông có mối liên hệ văn hóa sâu sắc với Nga, trong khi phần còn lại của đất nước lại khao khát hội nhập phương Tây, khiến sự chia rẽ trở nên trầm trọng.
Một điểm chung khác không thể bỏ qua là vai trò của các cường quốc trong việc đẩy xung đột leo thang. Nhiều vùng chiến sự ngày nay là nơi các nước lớn cạnh tranh ảnh hưởng, những “chiến trường ủy nhiệm” thời hiện đại. Nga xem Ukraine là vùng đệm chiến lược không thể để rơi vào tay NATO, trong khi phương Tây lại coi việc hỗ trợ Ukraine là bảo vệ trật tự quốc tế. Tại Trung Đông, vấn đề Palestine luôn bị kéo vào bàn cờ chính trị khu vực và quốc tế, nơi các nước lớn vừa hậu thuẫn vừa kìm hãm tiến trình hòa bình. Ngay cả Kashmir cũng là điểm nhạy cảm trong tam giác chiến lược Ấn Độ - Pakistan - Trung Quốc, nơi quyền lực và an ninh chồng chéo lên nhau.
Cuối cùng, một yếu tố không kém phần quan trọng là tình trạng bất ổn chính trị nội bộ. Nhiều chính phủ hoặc lực lượng chính trị sử dụng chiến tranh như một công cụ để củng cố quyền lực, hợp pháp hóa sự đàn áp, hoặc chuyển hướng sự bất mãn của quần chúng bằng cách tạo ra một "kẻ thù bên ngoài". Khi kinh tế suy thoái, xã hội chia rẽ, hoặc chế độ thiếu tính chính danh, chiến tranh đôi khi trở thành "giải pháp" ngắn hạn để kéo dài sự tồn tại của bộ máy cầm quyền.
Những cuộc xung đột hiện đại như tại Ukraine, Kashmir hay Gaza không chỉ là hậu quả của một sự kiện đơn lẻ hay mâu thuẫn nhất thời, mà là hệ quả của nhiều tầng nguyên nhân chồng chéo: tranh chấp lãnh thổ, ký ức lịch sử chưa được hóa giải, xung đột sắc tộc-tôn giáo, can thiệp của các cường quốc, và khủng hoảng chính trị nội tại. Đó là những vấn đề mang tính cấu trúc, không thể giải quyết chỉ bằng vũ lực hay đàm phán ngắn hạn. Hòa bình thực sự đòi hỏi sự dũng cảm đối diện với quá khứ, sự công bằng trong hiện tại, và cam kết lâu dài hướng tới một tương lai chung, nơi mọi dân tộc đều có quyền được tồn tại và phát triển.
Phát huy vai trò của Hội đồng Hòa bình Thế giới:
Để giải quyết các nguồn cơn của các xung đột toàn cầu như hiện nay, một tổ chức quốc tế cần phải vượt ra ngoài các cơ cấu truyền thống và tạo ra một mô hình lãnh đạo sáng tạo, có khả năng can thiệp quyết liệt và mang lại hòa bình bền vững. Một tổ chức quốc tế có thể tập trung vào hóa giải các xung đột như vậy không chỉ là nơi điều phối các cuộc đàm phán, mà phải có những cơ chế đặc biệt để thúc đẩy sự hòa giải từ gốc rễ của vấn đề, không chỉ là giải pháp tạm thời.
Vai trò của Hội đồng Hòa bình Thế giới không chỉ là nơi dàn xếp các xung đột, mà còn là một diễn đàn toàn cầu để các quốc gia đối thoại, học hỏi lẫn nhau và tìm ra giải pháp cho những bất đồng lịch sử. Tổ chức này sẽ sử dụng các công cụ như các đội ngũ chuyên gia hòa giải, công nghệ truyền thông hiện đại và cơ chế công lý để không chỉ giải quyết xung đột, mà còn xây dựng những mối quan hệ bền vững giữa các quốc gia, thông qua những hành động cụ thể nhằm khôi phục lòng tin giữa các dân tộc.
Lãnh đạo của tổ chức này sẽ không phải là những người có quyền lực tuyệt đối, mà là những nhà lãnh đạo có tầm nhìn sáng tạo và khả năng kết nối. Lãnh đạo cần phải là người không chỉ am hiểu chính trị quốc tế, mà còn phải có sự nhạy bén với các yếu tố văn hóa, tôn giáo và xã hội, để hiểu rõ các khúc mắc sâu xa của từng cuộc xung đột. Họ sẽ là những người có khả năng lắng nghe, đồng cảm và giải quyết vấn đề một cách sáng tạo, không bị gò bó trong các mô hình truyền thống.
Một trong những yếu tố then chốt của lãnh đạo tổ chức này là khả năng tạo ra các sáng kiến hòa bình dựa trên công nghệ. Sử dụng các công cụ như trí tuệ nhân tạo, mô phỏng tình huống, và các nền tảng trực tuyến để tạo ra các không gian đối thoại và giải quyết xung đột mà không phải phụ thuộc vào các cuộc đàm phán vật lý. Họ cũng có thể tạo ra các chương trình trao đổi văn hóa, học bổng và dự án hợp tác quốc tế để xóa nhòa khoảng cách giữa các dân tộc và xây dựng sự hiểu biết lẫn nhau.
Lãnh đạo của tổ chức này không phải là những người chỉ đứng ở trên đưa ra các quyết định, mà phải là những nhà truyền cảm hứng, người có thể tạo ra một cuộc cách mạng về tư duy trong cách thức giải quyết xung đột, mang lại những giải pháp điển hình cho những vấn đề tưởng như không thể giải quyết. Tổ chức này sẽ không chỉ dừng lại ở các thỏa thuận chính trị, mà còn phải thúc đẩy các giải pháp dựa trên lòng nhân ái và sự chia sẻ quyền lực, trong đó mỗi bên đều cảm nhận được rằng họ có quyền và trách nhiệm tham gia vào quá trình xây dựng hòa bình.
Với một lãnh đạo sáng tạo và một tổ chức quốc tế tập trung vào giải quyết các nguyên nhân sâu xa của xung đột, thế giới có thể hy vọng vào một cơ chế hòa bình bền vững, nơi không chỉ có sự dừng lại của chiến tranh, mà là sự tái thiết hoàn toàn về mặt xã hội và tinh thần giữa các dân tộc.
