KINH TẾ SỐ VÀ KINH TẾ CHIA SẺ
TS HUỲNH THANH ĐIỀN
Tóm tắt: Bài viết phân tích và so sánh hai khái niệm kinh tế ngày càng phổ biến: Kinh tế số và Kinh tế chia sẻ. Bằng cách đưa ra định nghĩa, phân tích lợi ích, đóng góp, rủi ro và hàm ý sáng tạo kinh doanh của mỗi mô hình, bài viết làm rõ sự khác biệt và mối quan hệ mật thiết giữa hai khái niệm này. Kinh tế số, với nền tảng là công nghệ số, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đổi mới sáng tạo. Trong khi đó, kinh tế chia sẻ, một phần của kinh tế số, tập trung vào tối ưu hóa tài nguyên và tạo giá trị từ việc chia sẻ tài sản, dịch vụ. Sự kết hợp giữa hai mô hình này mang đến nhiều cơ hội phát triển kinh tế - xã hội, nhưng đồng thời cũng đặt ra những thách thức mới cần được giải quyết.
Từ khóa: Kinh tế số, Kinh tế chia sẻ, Công nghệ số, Đổi mới sáng tạo
Nguồn trích dấn: Huỳnh Thanh Điền. (2024). Kinh tế số và kinh tế chia sẻ. Nguồn truy cập: www.huynhthanhdien.com
GIỚI THIỆU
Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 diễn ra mạnh mẽ, Kinh tế số và Kinh tế chia sẻ nổi lên như hai xu hướng tất yếu, mang đến nhiều thay đổi trong cách thức sản xuất, kinh doanh, tiêu dùng và kết nối của con người. Bài viết này đi sâu phân tích và so sánh hai khái niệm này, làm rõ điểm khác biệt, mối liên hệ và ý nghĩa của chúng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.
Bài viết sử dụng phương pháp phân tích, so sánh, tổng hợp thông tin từ các nghiên cứu khoa học, báo cáo chuyên ngành và ví dụ thực tiễn để làm rõ bản chất, đặc điểm, lợi ích, rủi ro của Kinh tế số và Kinh tế chia sẻ. Từ đó, bài viết rút ra những kết luận về mối liên hệ giữa hai mô hình này và hàm ý của chúng đối với hoạt động sáng tạo kinh doanh cũng như định hướng phát triển kinh tế - xã hội trong tương lai.
KINH TẾ SỐ (DIGITAL ECONOMY)
Định nghĩa Kinh tế số
Kinh tế số (Digital Economy), hay còn gọi là kinh tế mạng, là một thuật ngữ rộng bao hàm tất cả các hoạt động kinh tế được thúc đẩy bởi công nghệ kỹ thuật số, bao gồm internet, viễn thông di động, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo và các công nghệ liên quan. Tapscott (1996) định nghĩa kinh tế số là "một hệ thống kinh tế mới nổi dựa trên công nghệ kỹ thuật số, nơi thông tin đóng vai trò là yếu tố sản xuất quan trọng."
Lợi ích của Kinh tế số
Kinh tế số mang đến nhiều lợi ích cho các quốc gia, doanh nghiệp và cá nhân:
- Tăng trưởng kinh tế: Nghiên cứu của McKinsey (2017) cho thấy kinh tế số có tiềm năng đóng góp thêm 10% GDP toàn cầu vào năm 2025.
- Cải thiện năng suất: Việc ứng dụng công nghệ số giúp tự động hóa quy trình, nâng cao hiệu quả sản xuất và giảm thiểu chi phí.
- Thúc đẩy đổi mới sáng tạo: Kinh tế số tạo môi trường thuận lợi cho các mô hình kinh doanh mới, sản phẩm và dịch vụ đột phá.
- Mở rộng thị trường: Doanh nghiệp có thể tiếp cận khách hàng toàn cầu dễ dàng hơn thông qua thương mại điện tử và các nền tảng trực tuyến.
- Nâng cao chất lượng cuộc sống: Kinh tế số mang đến nhiều tiện ích cho người dùng, từ mua sắm trực tuyến đến giáo dục và y tế từ xa.
Đóng góp của Kinh tế số
Kinh tế số đóng góp đáng kể cho sự phát triển kinh tế - xã hội:
- Tạo việc làm mới: Nghiên cứu của World Economic Forum (2020) dự báo kinh tế số sẽ tạo ra 97 triệu việc làm mới trên toàn cầu vào năm 2025.
- Thúc đẩy hòa nhập tài chính: Các dịch vụ tài chính kỹ thuật số giúp người dân dễ dàng tiếp cận các dịch vụ ngân hàng và tài chính, góp phần giảm nghèo đói.
- Cải thiện hiệu quả quản lý: Chính phủ có thể sử dụng công nghệ số để nâng cao hiệu quả quản lý hành chính công, cung cấp dịch vụ công tốt hơn cho người dân.
Rủi ro của Kinh tế số
Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, kinh tế số cũng tiềm ẩn một số rủi ro:
- An ninh mạng: Sự gia tăng của tội phạm mạng, tấn công mạng là mối đe dọa lớn đối với doanh nghiệp và người dùng.
- Bất bình đẳng kỹ thuật số: Khoảng cách về khả năng tiếp cận và sử dụng công nghệ số có thể làm gia tăng bất bình đẳng xã hội.
- Mất việc làm: Tự động hóa trong nhiều ngành nghề có thể dẫn đến tình trạng mất việc làm cho người lao động.
- Vấn đề về quyền riêng tư: Việc thu thập và sử dụng dữ liệu cá nhân đặt ra nhiều lo ngại về quyền riêng tư và bảo mật thông tin.
Hàm ý Sáng tạo Kinh doanh
Kinh tế số tạo ra nhiều cơ hội và thách thức cho hoạt động sáng tạo kinh doanh:
- Cơ hội: Doanh nghiệp có thể tận dụng công nghệ số để phát triển các sản phẩm, dịch vụ mới, tiếp cận thị trường mới và nâng cao hiệu quả hoạt động.
- Thách thức: Doanh nghiệp cần phải thích ứng nhanh chóng với sự thay đổi của công nghệ, đổi mới mô hình kinh doanh và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Kinh tế số là động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội trong thế kỷ 21. Tuy nhiên, để khai thác tối đa lợi ích và hạn chế rủi ro của kinh tế số, cần có sự chung tay từ chính phủ, doanh nghiệp và cá nhân. Chính phủ cần xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi, đầu tư phát triển hạ tầng công nghệ thông tin, đồng thời tăng cường giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Doanh nghiệp cần chủ động đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ số vào hoạt động sản xuất kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh. Cá nhân cần trang bị kiến thức, kỹ năng số để thích ứng với xu thế phát triển của kinh tế số.
KINH TẾ CHIA SẺ (SHARING ECONOMY)
Định nghĩa Kinh tế Chia sẻ
Kinh tế chia sẻ (Sharing Economy) là một hệ thống kinh tế xã hội dựa trên việc chia sẻ tài sản, dịch vụ chưa được sử dụng đầy đủ giữa các cá nhân, thường được tạo điều kiện bởi các nền tảng kỹ thuật số. Botsman và Rogers (2010) định nghĩa kinh tế chia sẻ là "một mô hình kinh tế dựa trên việc sở hữu được thay thế bằng việc tiếp cận - truy cập vào hàng hóa và dịch vụ khi cần." Thay vì sở hữu riêng lẻ, người dùng có thể truy cập và sử dụng tài sản, dịch vụ khi cần thiết, tối ưu hóa hiệu quả sử dụng và giảm thiểu lãng phí.
Lợi ích của Kinh tế Chia sẻ
- Tối ưu hóa tài nguyên: Benkler (2004) cho rằng kinh tế chia sẻ thúc đẩy việc sử dụng hiệu quả hơn các nguồn lực hiện có, giảm thiểu lãng phí và tác động tiêu cực đến môi trường.
- Tiết kiệm chi phí: Người dùng có thể tiếp cận các sản phẩm và dịch vụ với chi phí thấp hơn so với việc sở hữu truyền thống.
- Gia tăng cơ hội kinh tế: Zervas, Proserpio và Byers (2017) chỉ ra rằng nền tảng chia sẻ như Airbnb đã tạo ra hàng triệu việc làm mới, cung cấp thêm nguồn thu nhập cho cá nhân.
- Thúc đẩy cộng đồng: Hamari, Sjöklint và Ukkonen (2016) nhấn mạnh vai trò của kinh tế chia sẻ trong việc xây dựng cộng đồng, kết nối con người dựa trên sự tin tưởng và hợp tác.
Đóng góp của Kinh tế Chia sẻ
- Phát triển kinh tế bền vững: OECD (2019) công nhận kinh tế chia sẻ có tiềm năng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững bằng cách tối ưu hóa sử dụng tài nguyên và giảm thiểu tác động môi trường.
- Nâng cao chất lượng cuộc sống: Cung cấp cho người dùng nhiều lựa chọn hơn, dịch vụ cá nhân hóa và trải nghiệm mới mẻ.
- Thúc đẩy đổi mới sáng tạo: Tạo môi trường thuận lợi cho các mô hình kinh doanh sáng tạo, sản phẩm và dịch vụ mới.
Rủi ro của Kinh tế Chia sẻ
- Vấn đề pháp lý: Sundararajan (2016) nhấn mạnh sự cần thiết phải điều chỉnh khung pháp lý để giải quyết các vấn đề về bảo hiểm, thuế và quyền lợi người lao động trong kinh tế chia sẻ.
- Cạnh tranh không công bằng: Schor (2014) lo ngại rằng các công ty lớn trong nền kinh tế chia sẻ có thể gây ra cạnh tranh không lành mạnh với các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
- Rủi ro bảo mật và an ninh: Việc chia sẻ thông tin cá nhân và tài sản trên các nền tảng trực tuyến có thể dẫn đến rủi ro về bảo mật và an ninh.
Hàm ý Sáng tạo Kinh doanh
- Nắm bắt cơ hội thị trường: Nhu cầu ngày càng tăng về các dịch vụ chia sẻ tạo ra thị trường tiềm năng cho các doanh nghiệp khởi nghiệp.
- Mô hình kinh doanh sáng tạo: Kinh tế chia sẻ khuyến khích các mô hình kinh doanh mới, tập trung vào việc kết nối người dùng và tối ưu hóa việc sử dụng tài sản.
- Công nghệ là yếu tố then chốt: Eckhardt và Bardhi (2015) nhấn mạnh vai trò của công nghệ trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho giao dịch, xây dựng lòng tin và tăng cường trải nghiệm người dùng.
Kinh tế chia sẻ đang thay đổi cách thức chúng ta tiêu dùng, sản xuất và kết nối với nhau. Để kinh tế chia sẻ phát triển bền vững, cần có sự hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và người dùng trong việc giải quyết các thách thức và khai thác tối đa tiềm năng của mô hình kinh tế mới này.
SO SÁNH KINH TẾ SỐ VÀ KINH TẾ CHIA SẺ
|
Tiêu chí |
Kinh tế số (Digital Economy) |
Kinh tế chia sẻ (Sharing Economy) |
|
Định nghĩa |
Hoạt động kinh tế dựa trên công nghệ kỹ thuật số, bao gồm internet, di động, dữ liệu lớn, AI. |
Hệ thống kinh tế xã hội dựa trên việc chia sẻ tài sản, dịch vụ chưa sử dụng hết giữa các cá nhân, thường thông qua nền tảng kỹ thuật số. |
|
Nền tảng |
Công nghệ kỹ thuật số (Internet, di động, dữ liệu lớn, AI...). |
Nền tảng kỹ thuật số kết nối người dùng & thúc đẩy chia sẻ (Airbnb, Uber...). |
|
Mục tiêu chính |
Tăng trưởng kinh tế dựa trên công nghệ, nâng cao năng suất, thúc đẩy đổi mới sáng tạo. |
Tối ưu hóa tài nguyên, giảm thiểu lãng phí, tạo giá trị từ tài sản chưa sử dụng hết. |
|
Lợi ích |
Tăng trưởng kinh tế, cải thiện năng suất, đổi mới sáng tạo, mở rộng thị trường, nâng cao chất lượng cuộc sống. |
Tối ưu hóa tài nguyên, tiết kiệm chi phí, tạo cơ hội kinh tế, thúc đẩy cộng đồng, phát triển bền vững. |
|
Rủi ro |
An ninh mạng, bất bình đẳng kỹ thuật số, mất việc làm, vấn đề về quyền riêng tư. |
Vấn đề pháp lý, cạnh tranh không lành mạnh, rủi ro bảo mật và an ninh. |
|
Hàm ý sáng tạo KD |
Nắm bắt cơ hội từ công nghệ, đổi mới mô hình kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh. |
Nắm bắt cơ hội thị trường mới, sáng tạo mô hình kinh doanh chia sẻ, ứng dụng công nghệ hiệu quả. |
|
Ví dụ |
Thương mại điện tử (Amazon, Alibaba), Fintech (Paypal, MoMo), Giáo dục trực tuyến (Coursera, EdX). |
Chia sẻ chỗ ở (Airbnb), chia sẻ phương tiện (Uber, Grab), dịch vụ freelancer (Upwork, Fiverr). |
|
Mối quan hệ |
Kinh tế chia sẻ là một phần của kinh tế số, tận dụng công nghệ số để kết nối và tạo điều kiện cho hoạt động chia sẻ. |
Kinh tế chia sẻ dựa vào công nghệ của kinh tế số để phát triển và mở rộng quy mô hoạt động. |
KẾT LUẬN
Kinh tế số và Kinh tế chia sẻ đều là những xu hướng tất yếu của nền kinh tế hiện đại, mang lại nhiều cơ hội và cả thách thức. Kinh tế số, với nền tảng là công nghệ số, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động và hiệu quả hoạt động. Kinh tế chia sẻ, một phần của kinh tế số, tập trung vào việc tối ưu hóa tài nguyên, giảm thiểu lãng phí, tạo ra các mô hình kinh doanh mới và thúc đẩy phát triển bền vững.
Sự kết hợp giữa Kinh tế số và Kinh tế chia sẻ là xu thế tất yếu, mang đến nhiều lợi ích cho người dùng, doanh nghiệp và toàn xã hội. Tuy nhiên, để khai thác tối đa tiềm năng của hai mô hình này, cần có sự chung tay từ chính phủ, doanh nghiệp và người dùng trong việc giải quyết các thách thức về pháp lý, cạnh tranh, bảo mật, an ninh... Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số vào mọi lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các mô hình kinh doanh mới, góp phần xây dựng một nền kinh tế phát triển bền vững.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Benkler, Y. (2004). The wealth of networks: How social production transforms markets and freedom. Yale University Press.
Botsman, R., & Rogers, R. (2010). What's mine is yours: The rise of collaborative consumption. HarperCollins.
Eckhardt, G. M., & Bardhi, F. (2015). The sharing economy isn't about sharing at all. Harvard Business Review, 93(1/2), 28-31.
Hamari, J., Sjöklint, M., & Ukkonen, A. (2016). The sharing economy: Why people participate in collaborative consumption. Journal of the Association for Information Systems, 17(1), 1-24.
McKinsey Global Institute. (2017). Digital globalization: The new era of global flows. McKinsey & Company.
OECD. (2019). OECD Digital Economy Outlook 2019. OECD Publishing.
Schor, J. (2014). Debating the sharing economy. Great Transition Initiative.
Sundararajan, A. (2016). The sharing economy: The end of employment and the rise of crowd-based capitalism. MIT Press.
Tapscott, D. (1996). The digital economy: Promise and peril in the age of networked intelligence. McGraw-Hill.
World Economic Forum. (2020). The future of jobs report 2020. World Economic Forum.
Zervas, G., Proserpio, D., & Byers, J. (2017). A first look at online marketplace design: A case study of Airbnb. Journal of Political Economy, 125(1), 208-246.
